Pod takim hasłem obradowała w Szczecinie, w końcu października br., V Międzynarodowa Konferencja Polonijna zorganizowana tradycyjnie przez Ośrodek Studiów i Badań Polonijnych Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Europejską Unię Wspólnot Polonijnych.
 

Jej celem było ukazanie polskiej tożsamości, lub - co jest bardziej adekwatne, polskich tożsamości funkcjonujących na obczyźnie; prezentacja obrazu (obrazów) tożsamości, ich treści, mechanizmów kształtowania i zmiany; osób, instytucji i wspólnot kształtujących tę tożsamość - w perspektywie socjologicznej, antropologicznej, historycznej, psychologicznej, pedagogicznej, politologicznej, ekonomicznej i prawnej.
 

Uczestnicy konferencji zastanawiali się nad polską tożsamością, poczuciem naszej odrębności wobec innych narodów, kształtowaną przez czynniki narodowotwórcze – takie jak: symbole narodowe, język, świadomość narodową, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego czy do terytorium , które zamieszkujemy.

     
Problematyka tożsamości narodowej jest od lat jedna z ważniejszych kwestii podejmowanych w badaniach i studiach socjologicznych. Podejścia badaczy i działaczy polonijnych na całym świecie różnią się głównie akcentem na pierwszy i drugi człon tego pojęcia, a mianowicie „tożsamość” i „narodowa”.

     
Badaniem polskiej tożsamości interesują się dziś specjaliści wielu dyscyplin naukowych, zarówno z zakresu psychologii społecznej i socjologii kultury, badający samoidentyfikacje etniczną jednostek oraz ich uczestnictwo w różnych kulturowych grupach. Tożsamością narodową zajmują się też politolodzy i historycy analizujący tożsamość w aspekcie np. wspólnot politycznych.

      
Zdaniem prof. dr hab. Jacka Leońskiego, dyrektora Ośrodka Studiów i Badań Polonijnych Uniwersytetu Szczecińskiego wokół pojęcia tożsamości w socjologii występuje wiele różnorodnych stanowisk. Nie jest to pojęcie jednoznacznie zdefiniowane, aczkolwiek często pojawiające się w nauce. Tożsamość jest też pojęciem występującym na poziomie myślenia potocznego i zdroworozsądkowego. Stąd też tyle wieloznaczności w rozumieniu tego pojęcia.

           
Można się zgodzić, że tożsamość to tyle co „ja”. Kształtuje się ona przez osobistą biografię osobnika i w różnych momentach życia może być ona odmienna. Odmienność ta może być też uwarunkowana sytuacyjnie. Często stwierdza się, że tożsamość jest pochodną oczekiwań przypisanych do pełnionych ról społecznych, a więc jest kształtowana w toku nieustannej socjalizacji.

           
Sytuacja emigracji powoduje zmiany i zaburzenia w ukształtowanej tożsamości. Emigrant zaczyna pełnić często inne role społeczne, a co za tym idzie zmieniają się oczekiwania przypisane do jego dotychczasowych ról i powstają oczekiwania nowe. Może to zachwiać jego tożsamością. Nowe role społeczne to: 1) rola imigranta w kraju przebywania (np. imigranta Polaka w stosunku do tradycyjnej społeczności amerykańskiej, hiszpańskiej czy niemieckiej); 2) rola członka społeczności imigranckiej danej społeczności etnicznej (np. polskiej w Irlandii, Grecji czy Wielkiej Brytanii); 3) nadal pełniona rola Polaka zakorzenionego w kraju, ale przebywającego na dłuższej lub krótszej emigracji. Pełnienie tych ról może spowodować ich konflikt i konieczność wyboru między nimi, może też wpłynąć na osłabienie wszystkich ról i jednocześnie brak nowych, które jeszcze się nie wykształciły. Odwołując się do ustaleń klasyków badających migracje, Williama Isaaca Thomasa i Floriana Znanieckiego, można stwierdzić, że sytuacja emigracji mocno może zachwiać tożsamością emigranta i ją zdezorganizować. Dopiero w warunkach emigracyjnej stabilizacji może nastąpić reorganizacja tożsamości i ukształtowanie nowej. I to zarówno w płaszczyźnie społecznej jak i indywidualnej (wymiar społeczny i psychologiczny). Dlatego też nie jest tak łatwo być emigrantem.

       
Tegoroczna konferencja prezentowała wiele opinii nt. tożsamości polskiej na emigracji. Mówili o tym m.in.: prof. dr hab. G. Kaczyński, wiceprezes Związku Polaków we Włoszech w swoim wystąpieniu Tożsamość w procesie migracyjnym; prof. dr Alicja Lewanderska z Monachium: Tożsamość, identyfikacja, patriotyzm i dr Roland Łukaszewicz ze Szczecina: Czynniki ekonomiczne w kształtowaniu najnowszej emigracji polskiej.

     
Zdecydowanie więcej uwagi i czasu poświęcili uczestnicy konferencji problemom tożsamości polskiej w poszczególnych krajach europejskich: Edmund Oszczak z Henin-Beaumont w północnej Francji mówił o: Tożsamości Polaków we Francji; dr Krystyna Balawejder i dr Aleksandra Czacka z Belgii o: Tożsamości Polonii belgijskiej i jej problemach /na podstawie badań pilotażowych/; mgr Agnieszka Szajner – wiceprezes Związku Kobiet Polskich na Emigracji w Atenach w Grecji o: Instytucjach i czynnikach kształtujących tożsamość narodową Polaków mieszkających w Atenach; mgr Joanna Maciejewska-Pavković z Belgradu w Serbii o: Polakach w Serbii i Czarnogórze oraz formach pielęgnowania ich tożsamości narodowej; red. Aleksandra Proscewicz z Berlina o: Domu Polskim i Kurierze „Polonica” w Berlinie; Tadeusz Załudzki, prezes Towarzystwa Kultury Polskiej w Odesie na Ukrainie o: Tożsamości tamtejszych Polaków; Eleonora Klimkowska, prezes Stowarzyszenia „Dom Polski” w Bielcach  w Mołdawii o: Tożsamości  polonii mołdawskiej; dr Michał Lubicz Miszewski o: Tożsamości narodowej dwóch pokoleń słowackiej Polonii w świetle badań socjologicznych i mgr Mikołaj Radomski o: Parafii polonijnej i polskiej tożsamości na emigracji /na przykładzie Brazylii/.

     
V Międzynarodowa Konferencja Polonijna poświęciła też wiele uwagi szkolnictwu polonijnemu na emigracji. Mówili o tym: Aleksandra Podhorodecka – prezes Polskiej macierzy Szkolnej w Anglii: Polska oświata i PMS w Anglii: wczoraj i dziś; dr Józef Kusz ze Szwecji: Język polski a tożsamość narodowa Polaków w Szwecji oraz mgr Anna Botstrom, pedagog szkół podstawowych w Sztokholmie; mgr Sylwia Wieczorek, dyrektor polskiej szkoły sobotniej w Goeteborgu i Ewa Rybacka z Solvesborgu.

     
O języku i szkolnictwie polskim poza granicami kraju mówili też: mgr Beata Kochan: Tożsamość i duch języka w narodzie i Katarzyna Duda: Grecja i Polska w świadomości przedszkolaków w Atenach.

     
Na ręce uczestników obrad konferencji wpłynął również apel podpisany przez Radę Koordynacyjną oraz prezesa Związku Polaków w Kazachstanie prof. Jana Zinkiewicza. Apel skierowany jest do społeczeństwa polskiego, Polonii zagranicznej, przewodniczących władz centralnych i ruchów politycznych oraz opozycji, posłów i senatorów RP i sejmików wojewódzkich a dotyczy: losów Polaków w Kazachstanie oraz prośby o pomoc w odzyskaniu ich Ojczyzny – Polski.

     
Autorzy listu oczekują, iż problemy Polaków w Kazachstanie będą wreszcie zauważone, nie tylko przez społeczeństwo polskie, ale również przez Polonię zagraniczną. Prosimy…zwracają się do nas Rodacy z Kazachstanu…o zrozumienie faktu, że praktyczną realizacją narodowej polityki rządu Kazachstanu o przechodzeniu na język kazachski w administracji, szkolnictwie i na wyższych uczelniach oraz innych dziedzinach życia społecznego, prowadzi do zmiany naszej słowiańskiej kulturowo-cywilizacyjnej tożsamości na azjatycką turecko-muzułmańska i pozbawienia nas  i naszych następnych pokoleń Polskości. To nie daje nam  żadnych perspektyw życiowych i zmusza nas ponownie zwrócić się do swej Ojczyzny Polski z prośbą o aktywizacje polityki repatriacyjnej chociażby do liczby 450-500 rodzin na rok. Bo tylko w powrocie do polski widzimy wyjście od perspektywy wynarodowienia i wyginięcia jako organicznej części Narodu Polskiego.

    
W czasie konferencji wysłuchano ponad 30 referatów naukowców i działaczy polonijnych, które zamieszczone zostaną w drugim tomie DIASPORY, wydawanej przez Ośrodek Studiów i Badań Polonijnych Uniwersytetu Szczecińskiego. Nowością jubileuszowej konferencji, organizowanej w stałym cyklu: Polska – Polonia – wzajemne oczekiwania, był liczny w niej udział studentów szczecińskiej politologii i socjologii.

Tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski

polonia@univ.szczecin.pl
 

Uczestnicy V Międzynarodowej Konferencji Polonijnej

Prof. dr hab. Jacek Leoński